Зайырлы мемлекет және атеизм: ұғымдық шекаралар мен құқықтық бейтараптылық

Зайырлылық – мемлекеттің дінге қатысты бейтараптық ұстанымын білдіретін саяси-құқықтық ұстаным. Бұл ұғым мемлекеттің барлық діндер мен наным-сенімдерге тең қарауын, дін мен мемлекеттің бір-бірінен институционалды түрде бөлінуін көздейді. Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында бекітілгендей, еліміз өзін зайырлы мемлекет ретінде сипаттайды.

Зайырлылықтың тарихи-мәдени және құқықтық формалары әр елде әртүрлі. Мысалы, Францияда «жеке меншікті секуляризм» басым болса, Түркияда кемалистік үлгідегі зайырлылық көрініс табады.

Атеизм – Құдайдың және метафизикалық құбылыстардың болмысын жоққа шығаратын философиялық көзқарас. Ол жеке адамның дүниетанымдық ұстанымы ретінде қарастырылады. Ал зайырлылық – бұл мемлекеттің ұстанымы. Ол атеизмді де, теизмді де тікелей қолдамайды және белгілі бір дүниетанымды мемлекеттің ресми идеологиясы ретінде қабылдамайды.

Қазақстандағы әлеуметтік зерттеулерге сәйкес, халықтың шамамен 1,5%-ы өзін атеист деп сипаттайды. Бұл дерек халықтың басым бөлігі діни сенімге ие екенін көрсетеді, сол себепті зайырлылықтың негізгі мақсаты – сенім бостандығы мен дінаралық келісімді қамтамасыз ету.

2011 жылы Қазақстан Республикасының Дін істері агенттігі құрылып, дін саласындағы мемлекеттік саясатты үйлестіру басталды. 2011 жылғы «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Заңға сәйкес, еліміздегі барлық діни конфессиялар тең құқыққа ие. Діни бірлестіктер заң шеңберінде тіркеліп, өз қызметін жүзеге асыра алады.

Мемлекеттің дін саласындағы бейтараптығы дін бостандығы принципін сақтауымен қатар, радикалды немесе экстремистік идеологияларға қарсы заңдық шаралар қолдануымен ерекшеленеді.

Әлем елдерінде зайырлылық әртүрлі үлгіде іске асады. Мысалы, Батыс Еуропа мемлекеттерінде дін мемлекеттен нақты бөлінген, ал Сауд Арабиясы, Иран, Катар сияқты елдерде теократиялық басқару жүйесі үстемдік етеді. Мұндай мемлекеттерде шариғат заңдары мемлекеттің негізгі құқықтық негізі ретінде қабылданған.

Толеранттылық – жеке тұлғаның өзге дінге, ұлтқа, мәдениетке құрметпен қарауы. Зайырлылық – бұл мемлекеттік құрылым мен басқару принципі. Екеуі өзара байланысты болғанымен, мазмұндық жағынан әртүрлі. Қазақстан – көпэтносты және көпконфессиялы мемлекет ретінде толеранттылықты күнделікті өмір деңгейінде жүзеге асырып келеді.

Зайырлылық – бұл дінсіздік емес, керісінше, дін бостандығы мен діни келісімді қамтамасыз ететін құқықтық және саяси жүйе. Атеизм жеке таңдау болса, зайырлылық – мемлекеттің басқару қағидаты. Қазақстандағы зайырлылық моделі конфессияаралық татулықты қамтамасыз етуге бағытталған және халықаралық құқық талаптарына сай жүргізіліп келеді.